نگاهی به زلزله های هرات افغانستان ۱۵ مهر ۱۴۰۲

زمین لرزه ای به بزرگی ۶٫۲  در ساعت ۱۱:۱۱ صبح به وقت محلی، ( ۱۰:۱۱  صبح به وقت تهران) پانزدهم مهر ماه ۱۴۰۲ ،  ۷ اکتبر ۲۰۲۳ در ولایت هرات افغانستان رخ داد. هشت دقیقه بعد پسلرزه با بزرگای ۵٫۶ رخداد. در ساعت ۱۱:۴۰ زمینلرزه ای که به نظر می رسد در توالی زمینلرزه ها، زمینلرزه اصلی بوده، با بزرگای ۶٫۴ در همان پهنه رخ داد. آخرین رخداد مهم در ساعت ۱۲:۱۰ به وقت محلی با بزرگای ۵٫۹ در همان محدوده منطقه را به لرزه درآورد.  کانون زلزله اول مرکز این زمین لرزه در ۳۶ کیلومتری شمال شرق “زنده جان” بود. این زمین لرزه ها در ژرفای ۷ تا ۱۵ کیلومتر به صورت اولیه گزارش شده اند. زلزله ها در مناطق شمال غرب افغانستان، جنوب ترکمنستان و شمال شرق ایران – در استانهای خراسان رضوی و جنوبی –  احساس شده است. گزارشهای اولیه از کشته شدن حداقل ۱۴ نفر و زخمی شدن ۷۸ نفر خبر می دهد.

  زمینساخت پهنه هرات نشان می دهد که به احتمال فراوان پهنه گسله هرات (هریرود) مسبب رخداد زمینلرزه های ۱۵ مهر ۱۴۰۲ بوده است. این سامانه گسله از غرب به شرق در سراسر کشور بیش از ۱۲۰۰ کیلومتر امتداد دارد و تا ۳۰۰ کیلومتر دیگر در داخل تاجیکستان امتداد دارد، جایی که به آن گسل مرکزی پامیر می گویند. گسل هرات گسلی امتداد لغز- فشاری با جایه جایی امتدادلغز راستگرد است.  گسل‌ هریرود ( هرات) با طول ۱۲۰۰ کیلومتر،  میزان جایه جایی حدود  ۸۰۰ متر بر اساس تغییر مکان آبراهه ها جا به جایی راستالغز  راستگرد به آن نسبت داده می شود. البته لغزش در زلزله های ۱۵ مهر ۱۴۰۲ عمدتا فشاری و در راستای گسل معکوس بوده است. بر اساس سن رسوبات  میزان جابه جایی را ۲ تا ۳ میلیمتر در سال بر روی گسل هریرود محاسبه کرده اند.

از نظر سابقه لرزه خیزی زمینلرزه ۸۱۹ بلخ  فاجعه بار بود و یک چهارم بلخ را ویران کرد . بلخ در زلزله ۱۴۱۰ نیز بار دیگر ویران شد. زمین لرزه جبل سراج ۱۸ اکتبر ۱۸۷۴ یکی از زمینلرزه های بزرگ قرن  نوزدهم افغانستان بود و  نظر می رسد که با گسیختگی در امتداد گسل هرات مرتبط باشد. در اثر این زمین‌لرزه جبل سراج، گلبهار و بخش‌هایی از کوهستان به طور کامل تخریب شده و ترک‌های زمینی مشاهده شده است. در سده بیستم رصدخانه لرزه نگاری مجهز به لرزه نگار، تنها رصدخانه فعال در کشور، در دانشکده فنی دانشگاه کابل در سال ۱۹۶۸ ایجاد شد. زلزله های سلسله وار اوت ۱۹۵۵ در  غرب افغانستان خساراتی اندک داشت. زلزله  تاشقورخان (۱۹ مارس ۱۹۷۶) در امتداد شاخه ای از گسل هرات (با بزرگای ۵٫۵ ) که جان حدود پنجاه نفر را گرفت .

رئیس صحت عامه ولایت هرات، گفت: “۱۴ کشته و ۷۸ زخمی ارقامی است که تاکنون به شفاخانه مرکزی آورده شده است، اما این رقم نهایی نیست.” ما اطلاعاتی داریم که مردم زیر آوار مدفون شده اند.

در زمینلرزه های ۱۵ مهر ۱۴۰۲ ، ۷ اکتبر ۲۰۲۳ ساکنان و مغازه داران هنگام وقوع زلزله حوالی ساعت ۱۱ صبح به وقت محلی از ساختمان‌ها گریختند. ولایت بادغیس و هرات از این زلزله متاثر شده و برخی ساختمان‌ها در این ولایت فرو ریخته و برخی از شهروندان مصدوم شده‌اند. مناطقی از ایران از جمله مشهد شاهد زلزله بوده است.

به نقل از دکتر مهدی زارع عضو هیئت رئیسه انجمن زمین شناسی ایران